فصل‌نامه‌ی کارنما

زمستان  ۹۹

 درآمد

شماره‌ی زمستان ۱۳۹۹ کارنما را در آستانه‌ی چرخش سده منتشر می‌کنیم. هرچند این عددها به‌خودی‌خود بی‌معنایند اما می‌توانند نشان‌هایی را در اختیارمان بگذارند که به‌کمک آن‌ها، به تاریخ معنی‌هایی موقتی بدهیم. صد سال گذشته، دورانی بود که هنر ایران با مدرنیسم برخوردکرد و به‌طرزی نیم‌آگاهانه، روندی را برای هم‌گام‌شدن، هم‌عصرشدن، یا معاصرشدن با غرب درپی‌گرفت. این روند هنوز ادامه دارد. بدبین‌ها بر این باورند که این روند هم‌واره ادامه خواهد داشت، بدبین‌ترها و خوش‌بین‌ها بر این باورند که ساعت هنر ایران و غرب ناگزیر سرانجام هم‌کوک خواهدشد و این خبر می‌تواند بسته به موضع فرد، بد باشد یا خوب. کارنما نسبت به این هم‌گامی خوشبین‌ است و حتا آن را شرط لازم می‌داند اما بسیار نگران‌ است که همین را کافی بدانیم و به نقش پیرو خو کرده باشیم.

در ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۹ شاهد رویداد مهمی بودیم که در حافظه‌ی ذهنی اهالی هنر چندان پرشمار نیست؛ واکنش به‌موقع و درخشان جامعه‌ی هنری و مدنی ایران در پشتیبانی از جنبش «من هم» و ایستادگی دربرابر مردسالاری و یکه‌سالاری؛ هم‌صدایی نظرگیری که شمار قابل توجهی از هنرمندها، نویسنده‌ها، و دست‌اندرکارهای جامعه‌ی هنری در آن نقشی پررنگ بازی کردند. گروهی از این جمع در واکنش به رفتار توهین‌آمیز «حراج تهران»، علیرضا سمیع‌آذر، و آیدین آغداشلو گرد‌هم‌آمدند و بیانیه‌ای روشن تدوین کردند که در آن با بیش از هزار امضا از عضوهای جامعه‌ی هنری، رفتار حراج تهران در پشتیبانی از تبعیض جنسی محکوم شد و هنرمندها و نویسنده‌ها اعلام کردند که با این نهاد هم‌کاری نخواهند کرد. در ادامه‌ی گفتار بهمن و اسفند کارنما در رابطه با «جنبش «من هم» و حراج تهران»، مهسا بیگلو و رها خادمی در این شماره گزارشی درباره‌ی جنبش «من هم» در ایران نوشتند و در آن به بستریابی این جریان در متن جنبش حقوق زنان ایران و تاثیر آن بر رابطه‌ی قدرت در جهان هنر پرداخته‌اند.

در این شماره، «رسانه‌های الکترُنیکی» را در مرکز توجه خود قرار داده‌ایم و از این دریچه به رابطه‌ی تکنولژی و هنر پرداخته‌ایم. گشایشِ رسانه‌ای مدرنیسم پسین راه را بر ‌امکان‌های تازه‌ای باز کرد که در دهه‌ی شصت و هفتاد میلادی هر روز گسترش پیدا می‌کردند و از این پس، ویدیو و تکنولُژی‌های دیجیتال به بخشی جداناشدنی از فرهنگ دیداری و کار هنرمندها بدل شدند. با نگاهی به روی‌دادهای تازه‌ی جهان هنر، مسیر ورود رسانه‌های نوینی چون تلویزین و نئُن را در کار هنرمندهای پیش‌روی مدرنیست تا درگیری‌های تکنیکی و مفهومی امروزی آن بررسی کردیم.

در ابتدای این بخش ویژه، سام مهتشم کارنامه‌ی هنری «نَم جون پِک»، هنرمند کُره‌ای‌تبار، میراث‌بر و ادامه‌دهنده‌ی راه مارسل دوشان در استفاده از ساخته‌گزیده و اسمبلاژ را بررسی‌کرده‌است. هنرمندی که به باور نویسنده، با کالبدشکافی کارماده‌‌ی مورد علاقه‌اش یعنی تلویزیُن‌ توانست اینستالیشن‌هایی از ویدیو و تصویر پویا بسازد. تجربه‌گری‌هایی که شبکه‌های جهانی ماه‌واره‌ای، پیوند تکنولُژی و طبیعت، تلفن‌های هوش‌مند و سرانجام، اینترنت را پیش‌گویی می‌کردند و تصویرگر آینده‌ای بودند که ما امروز آن را زندگی‌می‌کنیم. بررسی سویه‌ای متفاوت از حضور کارماده‌های الکترُنیکی در کار «کیث سانیر» و «مری وِذرفرد» در مرکز توجه مقاله‌ای از میلاد رستمی نشسته‌است. شیوه‌های کاربست نئُن به‌مثابه‌ی کارماده‌ای الکترُنیکی، از دریچه‌ی واکاویِ کارِ این دو هنرمند، برخورد متفاوت آن‌ها با کارماده‌ای یک‌سان و نتیجه‌هایی ناهم‌سان را نشان می‌دهد. علی رضا صحاف زاده به فیلم‌های «اِریکا بکمن» پرداخته و مفهوم بازی‌مندی را در کارهای او  کاوش کرده است. به باور او «دهه‌ها پیش از آن‌که بازی‌های ویدیویی، منطق خود را در قالب «بازی‌مندی» به جهان واقعی تحمیل‌کنند و شیوه‌ی اداره‌ی مبتنی بر بازی بدل به هنجاری رایج در سازمان‌های گوناگون، از مدرسه تا شرکت‌های چندملیتی شود، اریکا بکمن تصویری گویا از این منطق اجرایی نو را به‌نمایش گذاشت».

شگفت‌انگیز است که کاربست رسانه‌های الکترُنیکی در هنر ایران که نسل جوان آن هم‌واره نسبت به تکنولُژی‌های نو کنج‌کاوی نشان داده است، این‌چنین تاکنون محدود مانده است. هوش مصنوعی و برهم‌کنشِ نمودهای تازه‌ی تکنولژی و رابطه‌اش با انسان، موضوع مقاله‌‌ای از مهسا بیگلو است. سپیده اقتداری، بهره‌گیری از این رسانه‌های هنری معاصر را برای درک و مفهوم‌پردازی دل‌واپسی‌های معاصر درباره‌ی نسبت قدرت میان انسان و طبیعت و هنر زیست‌بومی را موضوع مقاله‌ی خود قرارداده‌است.  

کارنما در فرامتن این شماره با یکی از هنرمندهای پیش‌روی فمینیسم در چهار دهه‌ی گذشته، یعنی «مارثا ویلسن» هم‌کاری کرده است. از میانه‌ی تصویر‌های طعنه‌آمیز و متقارن مارثا ویلسن از «قبل و بعد»، «واقعی و مصنوعی»، و «جوانی و پیری» می‌توان فهمید که بدن، و به‌ویژه بدن هنرمند زن، هم‌چنان کارزار جنگ است. فرامتن بخش پرژه‌ی هنرمند مجله است و نازنین نوروزی آن را ارایه‌می‌کند.

بخش نقد با کارهای ترارشته‌ای استرلینگ روبی، در کانون مقاله‌ای دیگر از سپیده اقتداری نشسته‌است. روبی، رهایی از ناساز‌ه‌های مدرنیته را در پرس‌وجوی فلسفی و کندوکاو در کارماده می‌بیند. رها خادمی درباره‌ی پسانقاشی‌های رادیکال «استیون پرینو» نوشته است. به باور خادمی، این هنرمند «با تاختن به ساحت بوم نقاشی، توانست شکوه تختِ گرینبرگی آن را به چالش بکشد و با گذراندنِ نقاشی کمینه‌گرا از آستانه‌ی ویرانی، آن‌را دوباره روی پای خود بایستاند». سارا سرافرازفرد در نقدی بر تازه‌ترین کارهای «دِینا شاتس» می‌نویسد، «گرُتسکِ شاتس چنان که تاکنون می‌پنداشتیم، چندان ترس‌ناک نیست، بل‌‌که خبر از پایانِ تاثیری می‌دهد که تخیل نقاشی بر بیننده می‌گذاشت. ازین دیدگاه، شاتس روایت‌گرِ پایان بیان‌گری به‌مثابه‌ی دست‌آوردی‌ست که نقاشی از «فرنسیسکو گُیا» تا اکسپرسیونیسم انتزاعی به آن می‌بالید».

در بخش پی‌نوشت شماره‌ی زمستان به سه کتاب پرداختیم. نمایشگاه و کتاب «مجله‌ی «لایف» و قدرت عکاسی»، به سرگذشت یکی از مهم‌ترین مجله‌های خبری عکس‌محور سده‌ی بیستم می‌پردازد و «یکی از کامل‌ترین روایت‌ها از داستان تصویر به‌روایت «لایف» را در سال‌های میانی سده‌ی بیستم پیشِ روی ما» می‌گذارد. «مجموعه ‌مقاله‌ی فرهنگ‌‌های عکاسی: بازنمایی، کنش‌مندی، و هویت» یکی از نمودهای چرخش و راه‌یابی عکاسی ناهنری به فرهنگ دیداری‌ست. این کتاب «از دریچه‌های گوناگون به مفهوم‌هایی بیش‌تر «فرهنگی» (در برابر «هنری») عکاسی پرداخته‌است». در پایان نگاهی داشته‌ایم به یکی از پیش‌روترین چهره‌های رقص پسامدرن، «ایوان رِینر» از دریچه‌ی کتاب «ایوان رِینر: کار ۷۳-۱۹۶۱». این کتاب مجموعه‌ای‌ست پُرمایه از عکس‌ها، دیاگرام‌ها، طراحی‌ها، نامه‌ها، بروشورها، ایده‌پردازی‌ها، و یادداشت‌های رِینر در جریان این دوازده سال که به‌دقت ویرایش‌شده و سویه‌هایی کم‌تر دیده‌شده از تاریخ رقص و فرهنگ مدرن پسین را آشکارمی‌کند». 

مهسا بیگلو و رها خادمی

سام مهتشم
میلاد رستمی

علی رضا صحاف زاده​

مهسا بیگلو​

سپیده اقتداری

​

رها خادمی

سپیده اقتداری

سارا سرافرازفرد​

​

​

جستار

جنبش «من هم» در هنر امروز ایران [مقاله‌ی آزاد]

رسانه‌های الکترُنیکی

نم جون پِک: آینده‌ای که اکنون بود

کیث سانیِر و مِری وِذرفُرد: الکترُنیک به‌مثابه‌ی کارماده

بازی‌مندی در کارهای اِریکا بِکمن

هوش مصنوعی در میان ابزار و ساختار 

رصد زمین: هنر و زیست‌بوم

​

فرامتن: مارثا ویلسن

نقد

استیوِن پرینو: نقاشی و مُرده‌خواهی 

استرلینگ روبی: بازآرایی نظم مدرن 

دِینا شاتس: روایت‌های ناگاه [مقاله‌ی آزاد]

​

پی‌نوشت

مجله‌ی «لایف» و قدرت عکاسی [مقاله‌ی آزاد]

مجموعه ‌مقاله‌ی فرهنگ‌‌های عکاسی: بازنمایی، کنش‌مندی، و هویت

ایوان رِینر: کار ۷۳-۱۹۶۱

فهرست 

مقاله‌های آزاد این شمار  ه

جنبش «من هم» و هنر امروز ایران

مهسا بیگلو و رها خادمی

​

​

برای بسیاری در هنر امروز ایران، این واقعیت هنوز آشکار به‌نظرنمی‌رسد که هنر، امری فراتر از اثر هنری‌ست و رابطه‌های اجتماعیِ گسترده‌ای سبب پدیدآمدن هنر می‌شوند. با این دید، نباید شگفت‌زده شد اگر هنر نیز، چون هر بخش دیگری از بافتار اجتماعی، بر اساس رابطه‌های قوایی شکل‌بگیرد که ... ادامه

دِینا شاتس: روایت‌های ناگاه

سارا سرافرازفرد

​

​

قایقی در سیاهیِ شب، با سرنشین‌هایی تلنبارشده روی یک‌دیگر که صورت‌شان از قایق بزرگ‌ترست، به پیش می‌رود. سه چشم بیرون‌زده از چهره‌هایی نارنجی، صورتی، و بنفش در میان قایق نشسته‌اند. پیکری در کار نیست و چهره‌‌ها هرکدام پدیده‌ای جداگانه‌اند. تک‌وتوک دست‌وپایی آویزان از گوشه‌ی قایق به ... ادامه

پی‌نوشت: مجله‌ی لایف و قدرت عکاسی

دبیرهای کارنما

​

​

پای عکس با تاخیر زیاد به روزنامه‌ها و مجله‌ها بازشد و تا دهه‌ی ۱۹۲۰ طول‌کشید که عکاسی خبری در نشریه‌های اروپا و پس از آن، ایالات متحد جای‌گاهی بیابد. «مجله‌ی لایف» یکی از مهم‌ترین تلاش‌هایی بود که به شکل‌گیری پای‌گاهی استوار برای عکاس‌های خبری انجامید. هرچند «لایف» در سال ۱۸۸۳ ... ادامه

مقاله‌های ویژه‌ی مشترک‌های کارنما