فصل‌نامه‌ی کارنما

پاییز  ۹۹

 درآمد

اجازه دهید شماره‌ای درباره‌ی مفهوم دیگری را با خود شروع کنیم زیرا چنان‌که پیداست، ما خود همان دیگری مشهوریم که دیگران درباره‌اش حرف‌می‌زنند. گسستِ میان زبان و تجربه‌ی زیسته را در نسبت با مکان نباید ناچیز انگاشت. هرچند زبان کم‌وبیش همواره دلالت بر مکانی ویژه دارد اما تجربه‌ی زیسته‌ی فرد می‌تواند پیوندی سست با زبان داشته باشد. کارنما نسبت به این موقعیت آگاه است و در این شماره آن را به پیش‌زمینه می‌آورد. کارنما مجله‌ای‌ست درباره‌ی هنر امروز جهان که به‌دست نویسنده‌هایی در گوشه‌وکنار جهان به زبان فارسی و نه یک زبان رسمی جهانی منتشرمی‌شود. هرچند این استراتژی به معنی محدودکردنِ گستره‌ی مخاطب است اما کارنما این برخورد را برای رهایی از هنر معاصر رایج که درواقع هنر «دیوتی فری» و آرت‌فِرپسند است، و شکل‌دادن به هنری که از تجربه‌ی زیسته‌ی فرد یا گروهی از انسان‌ها مایه‌می‌گیرد، اساسی می‌داند.    

هنر مدرن در اروپا شکل‌گرفت، در امریکا گسترش‌یافت، و تا نیمه‌ی سده‌ی بیستم بدل به تعریفی فراگیر برای هنر شد. دامنه‌ی جغرافیاییِ مدرنیسم چندان گسترده نبود و در خودِ آن سرزمین‌ها نیز تنها اقلیتی ویژه‌ از هنرمندها، بازی‌گرهای اصلی‌اش بودند؛ به‌ویژه مرد‌های سفیدپوست دگرجنس‌گرای طبقه‌ی متوسط. از آغاز سده‌ی بیستم تاکنون، در تعریف آن‌چه هنرِ جهان خوانده ‌شده‌است، هم‌واره گروهی بزرگ به حاشیه رانده‌ شده‌اند؛ به‌ویژه هنر اقلیت‌های قومی، جنسی، و نژادی که از قضا از نظر شمار، چندان هم در اقلیت نبوده‌اند. به‌رغم تفاوت‌های بنیادین میان این اقلیت‌ها، همگی دست‌کم یک گرفتاری مشترک تجربه کرده‌اند و آن هم شکل‌دادن به روایت خودشان از تاریخ است. پس از گسترش هنر مدرن فرای مرزهای غرب و به‌ویژه از دهه‌ی نود به این‌سو، تلاش‌هایی برای بازتعریف نقشه‌ی هنر جهان شکل‌گرفت اما نهادها و بنیان‌های هنر امروز هم‌چنان از مرکز و برای مصرف داخلی شکل‌می‌گیرند.

کارنما در شماره‌ی پاییز خود کوشیده‌است تا با روش همیشگی‌اش (یعنی واکاوی هنر آن‌گونه که رخ‌می‌دهد و درگیرشدن با خود کار هنری) نگاهی به این مفهوم دیگری بیاندازد. چنان که خواهید دید، هنرمندهایی که برای این منظور برگزیدیم بازنمودی از پیچیدگی‌های چنین هنری‌اند اما بخش ویژه‌ را با مقاله‌ای مشترک از علی رضا صحاف زاده و حسین ایالتی آغازمی‌کنیم که در آن به موضوعِ هم‌سانی (هویت) و دگرسانی، و دیده‌شدن از ورای لنز نژاد، قوم، و جنسیت (فرجنس) پرداخته شده‌است. در این مقاله که به‌بهانه‌ی نشر یادداشتی از آنیش ‌کاپور در اعتراض به «ژست تکثرگرایی نهادهای هنری غرب» شکل‌گرفت، چنین آمده‌است: ««ما»یی که کاپور از آن سخن‌می‌گوید دردسرساز است... «ما»ی او انبوه هنرمندهایی را نادیده‌می‌گیرد که نه مانده‌اند و نه رفته‌اند. هنرمندهایی جهانی که هرگز بدل به مهره‌ای برای ژست‌ تکثرگرایی نهادهای غربی نشده‌اند چرا که برخلاف کاپور، از زبان جهان‌شمول جاری در جهان «هنر معاصر» پرهیز کرده‌اند».

میلاد رستمی، یکی از هنرمندهای کم‌تر شناخته‌شده‌ی سده‌ی بیستم یعنی «فرنک والتر» را در مرکز توجه خود قرارداده‌است. به باور رستمی، هنر والتر در «سویه‌ی روایت‌های سرکوب‌شده و نادیده‌انگاشته قرارمی‌گیرد؛ روایت‌هایی که با برچسب‌های بدوی، حاشیه‌ای، و در یک سخن، اقلیتی، بختی برای جای‌گیری در جهان هنر نداشتند و با بازگشت به جریان تاریخ‌ هنر، روایت یک‌پارچه‌ی مدرنیسم را خراب‌می‌کنند». در برابرِ نقاشی‌های والتر که دغدغه‌ها‌ی او را درباره‌ی بازنمایی هویت سیاه در نیمه‌ی سده‌ی بیستم نشان‌می‌دهند، رها خادمی به نقاشی پیکرنما از نسل تازه‌ی هنر مدرن پرداخته‌است. «لینِت یادُم‌باچی» هنرمند انگلیسیِ غنایی‌تبار، «پیکرهایی را در کارش روایت‌می‌کند که هم‌زمان با حقیقی‌ به‌نظررسیدن‌شان، روایت‌گر آدم‌های واقعی نیستند». از نظر خادمی، «نگاه خیره‌ی سوژه‌ی سیاه و بازپس‌گیری قدرتِ نگریستن و نه نگریسته‌شدن به‌دست شخصیت‌‌های ساخته‌وپرداخته‌ی لینِت یادُم‌باچی را در بافتاری آینده‌گرانه با تمرکز بر زندگی انسان آفریقایی‌تبار می‌توان فهمید».

«دست‌رسی به ابزار بازنمایی و آزادی برای تعریف و نمایش تصویر «خود»، برای عکاس‌های امریکایی آفریقایی‌تبار همیشه فراهم نبوده‌است». دبیرهای کارنما در این‌جا لنز عوض می‌کنند و در مقاله‌ای مشترک، کار چهار عکاس امریکایی آفریقایی‌تبار از نسل‌های گوناگون را در کنار یک‌دیگر می‌نشانند: «گُردن پارکس»، «داوود بِی»، «دِینا لاسن»، و «تایلر میچل». به باور نویسنده‌ها، «به‌رغم آن‌که این نبرد هویتیِ چندده‌ساله به‌میان‌جیِ دوربین عکاسی، عمری به درازای نابرابری‌های اجتماعی دربرابر نژاد سیاه ندارد، دست‌کم ابزاری بسیار کارآمد بوده‌است در واقعیت‌بخشی به مفهومی مدرن اما ابتدایی و شخصی که همانا حق بازنماییِ خویشتن است». در برابر برخورد مستندنگارانه‌ی این‌ چهارعکاس، عکس‌های هنرمند ویتنامی‌تبار امریکایی، «آن‌می ‌لِه» اغلب به وانمایی مستندوارِ صحنه‌های نظامی و شبه‌جنگی می‌پردازند. به باور علی رضا صحاف زاده، ‌له را باید میراث‌بر خیزش دوباره‌ی عکاسی صحنه‌پردازی‌شده دانست که چه در قالب «مکتب ونکوور» و چه «نسل تصویر» در پایان دهه‌ی هفتاد، در برابر دگم‌های سفت‌وسخت عکاسی سرراست یا مستقیم ایستادند.

«فرامتن» این شماره در هم‌کاری با «دیوید سَلی»، یکی تاثیرگذارترین نقاش‌های امریکایی، با کارنما شکل‌گرفته‌است. تازه‌ترین جست‌‌وجوهای سَلی درباره‌ی سویه‌های نسبیِ ساخت تصویر، با درهم‌آمیختنِ استعاره‌هایی دیداری هم‌چون فرم‌های کوبیستی، شره‌های رنگ، و رنگ‌های پُرمایه، به ازآن‌خودسازیِ کاریکاتور‌هایی از «پیتر آرنو» می‌پردازند که در دهه‌ی چهل در مجله‌ی «نیویرکر» چاپ شده‌بودند. پنج تصویر آخر این فرامتن، درواقع یک کتاب رنگ‌آمیزی ویژه‌ی بزرگ‌سال‌هاست و دیوید سَلی از مخاطب می‌خواهد تا در تمام‌کردن این نقاشی‌ها با او هم‌کاری کند. فرامتن، بخشی ویژه از فصل‌نامه‌ی کارنماست که در آن، هر فصل چند صفحه از مجله را در اختیار یک هنرمند می‌گذاریم تا آن را با ترجیح‌های زیباشناختی و مفهومی خود شکل‌دهد. دبیر فرامتن، نازنین نوروزی‌ست.

در بخش «نقد»، چهار نمایشگاه مهم در فصل گذشته را بررسی‌کردیم. مهسا بیگلو، مرور کارهای «اَلن مک‌کالم» در «آی‌سی‌اِی» در میامی را در مرکز توجه قرارداده‌است. کارهای مک‌کالم، «نمونه‌‌ای وفادار به ارزش‌های هنر مفهومی‌‌ست که کمی از خشکیِ سرد هنر مفهومی را به کناری می‌نهد، با اندکی طنز به مصرف‌گرایی طعنه‌می‌زند، و آن را نقدمی‌کند». عکس‌های «فیلیپ لُرکا دی‌کرشیا» و «پال گرَهَم» در مقاله‌ای از کتایون دشت‌بازی، در کنار هم قرارگرفته‌اند. به‌رغمِ به‌کارگیری روش‌های متفاوت برای دست‌کاری صحنه یا گزینش لحظه، هردوی این عکاس‌ها، در پی شکار سویه‌های تازه‌ی بازنمایی زیست مدرن در کلان‌شهرهای امروزند. سرانجام، سارا سرافرازفرد سراغ نمایشگاهی از نقاشی‌های تازه‌ای «کارین ماما اندرسن» رفته‌است که به‌نظر نویسنده، واکاوی هم‌زمانِ تاریخ هنر و گرد‌آوری تصویر از سرچشمه‌هایی‌ گوناگون نظم تصویری امروز مانند مجله‌، عکس‌، صحنه‌های فیلم‌، و ترکیب آن‌ها با حال‌وهوای چشم‌انداز‌های شمال اروپا، پایه‌ی نقاشی‌های تازه‌ی او را می‌سازد.

در بخش «پی‌نوشت» این شماره، سه کتابِ به‌تازگی منتشرشده را مرورکرده‌ایم. نشر «اشتایدل» بخشی از طراحی‌های «جیم داین» میان سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ را در کتابی با نام «جیم داین؛ طراحی‌های مخفی» ارایه کرده‌است که «در کنار هم، تصویری حماسی از نبردی کم‌تر دیده‌شده میان کاغذ و کارماده را پیش چشم می‌گذارند». «مردانگی‌ها: رهایی از راه عکاسی» نام کتابی‌ست که هم‌زمان با نمایشگاهی به همین نام در مرکز هنر «باربیکن» لندن منتشرشده‌است. «آلُنا پاردوُ» در این نمایشگاه و کتاب «نگاهی انداخته‌است به گوناگونی‌های شیوه‌های مردبودن و اجراهای مردانگی آن‌گونه که عکاس‌ها از دهه‌ی شصت تا امروز به‌تصویرکشیده‌اند». کتاب «امریکا؛ فیلم‌هایی از جایی دیگر» به واکاوی سویه‌هایی از رویارویی با امریکا به‌مثابه‌ی یک «دیگری» بر پهنه‌ی فیلم و ویدیو از دهه‌ی شصت به این‌سو می‌پردازد. در این پی‌نوشت آمده: «در مفهوم «دیگری» گونه‌ای عدم تقارن نهفته‌است، و در نسبت با مرکز، آن کس که «دیگری» خوانده‌می‌شود (شرق، زن، کوییر، و مانند آن‌ها)، در موقعیتی فرودست می‌نشیند. اما شوربختانه، این باورِ پذیرفته‌شده، توانِ دیدنِ دیگربودگی مرکز را از ما گرفته‌است. فراموش‌می‌کنیم که مرکز، خود گونه‌ای دیگری‌ست و ساخته‌شده از انبوهی از دیگرها که در پس نمود یک‌پارچگی پنهان‌می‌مانند».

در بخش «از نقد به تاریخ» (بخش پایان‌های حماسی)، دست‌آورد هنریِ دو چهره‌یِ بسیار مهم جهان هنر را مرورکردیم که به‌تازگی درگذشته‌اند. سام مهتشم به نقش تاریخی «لَری کرِیمر» در جنبش «اَکت‌آپ» در دهه‌ی هشتاد پرداخته‌است که نه‌تنها «دستِ پیش‌داوری‌های اجتماعی درباره‌ی ایدز را روکرد»، بل‌که به‌شکل‌گرفتن هنری اجرایی، میان‌کنشی، سیاسی، دور از گالری‌ها، و در مرز کنش‌گری اجتماعی کمک‌کرد. و کتایون دشت‌بازی کارنامه‌ی طراح گرفیک سرشناس نیویرکی، «میلتن گلیزر» - آفریننده‌ی طرحِ شناخته‌شده‌ی «عاشق نیویرک‌ام» - را مرور کرده‌است و توضیح می‌دهد که چرا «اهمیت میلتن گلیزر در تاریخ گرفیک را باید در گسست او و هم‌کارهایش از زیباشناسی خط‌کشی‌شده‌ی گرفیک دهه‌ی پنجاه و استفاده از سازمایه‌هایی چون روایت، تزیین، و سرچشمه‌های دیداری تاریخی، از جمله تایپوگرافی‌هایِ پیشامدرن جست».

​

علی رضا صحاف زاده و حسین ایالتی

میلاد رستمی

رها خادمی

دبیرهای کارنما

​

علی رضا صحاف زاده​

​

​

مهسا بیگلو

کتایون دشت‌بازی

سارا سرافرازفرد​

​

​

​

​

​

​

سام مهتشم

کتایون دشت‌بازی

دگرسانی

گفتار دیگری و مرکززدایی از کانون [مقاله‌ی باز]

فرنک والتر: هنر مدرن و دیگربودگی

لینت یادُم‌باچی: به رنگی دیگر باش

خودبازنمایی: گُردن پارکس، داوود بِی، دِینا لاسن، تایلر میچل [مقاله‌ی باز] ​

آن‌می‌له: وانموده‌ی والایی

​

فرامتن: دیوید سَلی

​

نقد

اَلن مک‌کالِم: آرایه‌شناسی فُرم‌  

میان خیابان و صحنه: فیلیپ لُرکا دی‌کرشیا و پال گرَهَم 

ماما اندرسن: مکان‌نگاری‌های گنگ [مقاله‌ی باز] ​

​

پی‌نوشت

جیم داین؛ طراحی‌های مخفی

مردانگی‌ها: رهایی از راه عکاسی

امریکا؛ فیلم‌هایی از جایی دیگر

از نقد به تاریخ

لَری کریمِر | سام مهتشم [مقاله‌ی باز] 

میلتن گلِیزِر | کتایون دشت‌بازی

فهرست 

مقاله‌های آزاد این شمار  ه

گفتار دیگری و مرکززدایی از کانون

علی رضا صحاف زاده و حسین ایالتی

​

از آغاز دهه‌ی نود میلادی، نهادهای هنری هم‌چون موزه‌ها، دوسالانه‌ها، مجله‌ها، دانشگاه‌ها، و بازار هنر به‌ویژه در امریکای شمالی و اروپای غربی تلاشی چشم‌گیر را برای گسترش دایره‌ی مجموعه‌ها، هنرمندها، و البته مخاطب‌های خود، فرای مرز‌های جغرافیایی، نژادی، و قومی‌‌‌ مرکز انجام‌داده‌اند اما این تلاش‌ها در بیش‌تر موردها ... ادامه

خودبازنمایی: گُردن پارکس، داوود بِی، دِینا لاسن، تایلر میچل

دبیرهای کارنما​

​

دست‌رسی به ابزار بازنمایی و آزادی برای تعریف و نمایش تصویر «خود» برای عکاس‌های امریکایی آفریقایی‌تبار همیشه فراهم نبوده‌است. برخی پژوهش‌گرها همین را سبب روی‌آوردن عکاس‌های سیاه‌پوست به عکاسی مستند در دهه‌ی پنجاه می‌دانند؛ کوششی برای دست‌یابی به رژه‌ی اجتماعی واقعیت و دیده‌شدن ... ادامه

لری کریمر: ۲۰۲۰-۱۹۳۵

سام مهتشم​

​

«لری کرِیمر» نویسنده، فیلم‌نامه‌نویس، و نمایش‌نامه‌نویس امریکایی‌ با بنیان‌نهادن گروه «اکت‌آپ» («به‌پا خیز») در دهه‌ی هشتاد، دستِ پیش‌داوری‌های اجتماعی درباره‌ی ایدز را روکرد و با نوشته‌ها و سخن‌رانی‌هایِ تند و کنش‌گرانه، جامعه را نسبت به اقلیت‌ها حساس‌تر ساخت. او کار خود را در دهه‌ی شصت با ... ادامه

ماما اندرسن: مکان‌نگاری‌های گنگ

سارا سرافرازفرد​

​

نور خورشید سطح میزی بزرگ را در میان اتاقی خاکستری روشن‌کرده‌ و همان نورِ درخشان در گوشه‌ای دیگر از کف اتاق با درآمیختن ضرب‌قلم‌های خشک خاکستری و زردِ جان‌دار بازنمایی شده‌است. روی میز، شیشه‌های خالی شراب را می‌بینیم و آن‌سوتر ژاکتی آویخته بر رخت‌آویز که سایه‌‌ی شبح‌گون‌اش نقش‌و‌نگار دیوار را ... ادامه

مقاله‌های ویژه‌ی مشترک‌های کارنما